Tarih meraklıların dışında Eric Jan Zürcher memleket okuyucusunun nezdinde yeterince tanınan bir isim olmayabilir. Halen faal bir biçimde Türkiye üstüne fikir üretmeye devam eden 1953 doğumlu Türkoloğun "Moderleşen Türkiye'nin Tarihi" isimli eseri alanında artık bir klasik kabul ediliyor. Tanzimat'tan başlayarak 2002 yılına kadar ülkenin tarihini sığ kalmadan genel hatlarıyla okuyucusuna aktarmayı başaran bu nadide eserin İttihat Terakki döneminden 1926'daki suikast davasına kadar olan aralığı anlatan kısımları, eserin hacmi gereğince biraz daha etrafından dolaşarak anlatılıyordu. Burada bahsedeceğimiz iki kitap ise söz konusu dönemin detaylarına iniyor.
"Milli Mücadelede İttihatçılık", 1909-1918 arasında ülkeyi bilfiil yönetmiş İttihat ve Terakki Partisinin kurtuluş savaşındaki rolüne odaklanan bir eser. Cihan harbinin nihayete ermesiyle hem galip devletler nezdinde hem de Osmanlı hükümdarlığınca istenmeyen adama dönüşen partinin, yargılanmalarını önlemek için Enver-Cemal-Talat üçlüsünü yurtdışına kaçırarak nasıl yeraltına çekildiğini anlatan kitap bir sürü ufuk açıcı ayrıntıyla dolu. Ülkemizde şaşmaz tarihi hakikat olarak kabul edilen 1919 Samsun'a çıkış anlatısının Atatürk'ün söz konusu döneme ilişkin öznel değerlendirmesi olduğunu ifade eden yazara göre Milli Mücadele 1918 yılında mütareke imzalandığında çoktan başlamıştı bile. Anadolu'ya silah ve insan kaçırılması, çeşitli cemiyetler kurularak işgalin protesto edilmesi, Karakol, Teşkilat-ı Mahsusa, Hilal-i Ahmer gibi ittihatçı örgütlerin etkili kullanımı bu direniş planının ilk aşamalarını oluşturuyor. Yazarın herhangi bir tarihsel belgeye dayandıramasa da çıkarımı o ki 1915'de İngilizlerin Çanakkale'yi geçerek İstanbul'u işgal etme olasılıkları İTC yöneticilerini bir yedek plan oluşturmaya yöneltti. 3 yıl sonrasında savaşın kaybedilmesiyle de plan için uygulama alanı açılmış oldu. Zürcher'e göre, Mustafa Kemal bu planın başlangıç aşamasında İstanbul'da meclise girme çalışmalarıyla meşguldü. İngilizlerin meclisi kapatmalarıyla direniş mücadelesi için liderlik edecek İTC'li damgası yememiş başarılı bir asker arama çalışmalarının denk gelmesi ile de Mustafa Kemal'in liderlik serüveni başlamış oldu. Daha genç bir subayken iktidar hırsıyla dolu bir adam olan Mustafa Kemal'in gençlik yıllarında Üsküp'te kurduğu Cemiyeti askerlik vazifesi nedeniyle terketmek durumunda kalması ve geri döndüğünde Jön Türkler tarafından sahiplenilmiş olan örgütüne sıfırdan üye gibi giriş yapmak zorunda bırakılması gibi ayrıntıların da yer aldığı eserden anlaşılacağı üzere kendisiyle ittihatçılar arasında çok da sıcak bir ilişki olmamış İTC dönemi boyunca. Uzun vadede bu kendisi için bir şansa da dönüşmüş zira bu vesileyle ordunun başına getirilecek isim arayışlarında ilk akla gelen isimlerden olmuş. Milli mücadele süresince ittihatçı kurmaylarla Mustafa Kemal arasındaki süren iktidar mücadelesini ayrıntılarıyla ele alan kitap M.Kemal'in bu mücadeleyi kurnaz hamlelerle nasıl kazandığını ve siyasi rakiplerini nihai olarak 1926 yargılamalarıyla nasıl bir bir ekarte ettiğini gözler önüne seriyor. Bu sürece dair ayrıntıları okuyunca hem bize anlatılarak büyüdüğümüz kimi peri masallarına karşı gözünüz açılmakla kalmıyor aynı zamanda Türk siyasi hayatının nasıl işlediğine dair 100 yıl öncesinden örneklerle çok detaylı bir fikir edinmiş de oluyorsunuz.
"Cumhuriyetin İlk Yıllarında Siyasal Muhalefet: Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası" yukarıda bahsettiğimiz sürecin önemli dönemeçlerinden biri olan TCF tecrübesini, bu muhalefeti oluşturan süreci genel hatlarıyla aktararak başlıyor, bu noktada "Milli Mücadelede İttihatçılık" için bir nevi özet de geçilmiş oluyor. Zaten çok kısa bir siyasi hayatı olmuş parti üstüne olan kitap da haliyle çok kalın değil, bununla birlikte birçok doyurucu ayrıntıyla dolu ve diğer kitapla birlikte döneme ilişkin yetkin bir portre oluşmasını sağlıyor okuyucunun zihninde. Şayet cumhuriyet tarihine hususi merakınız varsa ve bildiklerinizin ilköğretim inkılap tarihi kitaplarında anlatılanlardan daha öte gitmesi doğrultusunda bir derdiniz söz konusu ise bu iki kitabın kütüphanenizde özel bir yeri olmalı.
İyi okumalar.
"Cumhuriyetin İlk Yıllarında Siyasal Muhalefet: Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası" yukarıda bahsettiğimiz sürecin önemli dönemeçlerinden biri olan TCF tecrübesini, bu muhalefeti oluşturan süreci genel hatlarıyla aktararak başlıyor, bu noktada "Milli Mücadelede İttihatçılık" için bir nevi özet de geçilmiş oluyor. Zaten çok kısa bir siyasi hayatı olmuş parti üstüne olan kitap da haliyle çok kalın değil, bununla birlikte birçok doyurucu ayrıntıyla dolu ve diğer kitapla birlikte döneme ilişkin yetkin bir portre oluşmasını sağlıyor okuyucunun zihninde. Şayet cumhuriyet tarihine hususi merakınız varsa ve bildiklerinizin ilköğretim inkılap tarihi kitaplarında anlatılanlardan daha öte gitmesi doğrultusunda bir derdiniz söz konusu ise bu iki kitabın kütüphanenizde özel bir yeri olmalı.
İyi okumalar.